Temel Analiz Nedir?

Borsada yatırım yaparken en çok dile getirilen yöntemlerden biri temel analizdir. Ancak çoğu yatırımcı için temel analiz yalnızca bir şirketin bilançosuna göz atmak ya da gelir tablosunu incelemekten ibaret gibi görünür. Oysa bu yaklaşım son derece eksiktir.

Temel analiz, daha geniş bir perspektif içinde ele alınması gereken bir kavramdır. Yatırım yapılacak şirketin finansal tablolarını anlamak önemlidir ama tek başına yeterli değildir. Çünkü bir hisse senedinin değerini belirleyen yalnızca şirketin rakamları değil; aynı zamanda ülkenin makroekonomik yapısı, siyasi istikrarı, sektörün konjonktürü ve geleceğe dair beklentileridir.

Bu yazıda temel analizin kapsamını üç ana başlık altında ele alacağız:

1. Ülke analizi
2. Sektör analizi
3. Şirket analizi

Ardından, şirket özelinde kullanılan en önemli finansal oranları tek tek inceleyecek ve yatırımcıların bu oranları nasıl yorumlaması gerektiğini açıklayacağız.

1. Temel Analizin Kapsamı

1.1. Ülke Analizi

Yatırımcı için ilk adım, yatırım yapılacak ülkenin risklerini ve fırsatlarını anlamaktır. Uluslararası fonlar daima bir ülkeye yatırım yapmadan önce o ülkenin makroekonomik göstergelerini inceler. Eğer bir ülkenin siyasi yapısı istikrarsızsa, enflasyon oranı yüksekse veya ekonomik göstergeler olumsuz sinyaller veriyorsa, oraya yapılacak yatırımlar sınırlı kalır.

Ülke analizi kapsamında ele alınması gereken unsurlar şunlardır:

• Sosyo-ekonomik yapı: Ülkedeki istikrar, toplumsal barış, işgücü kalitesi, eğitim düzeyi.
• Siyasi ve askeri durum: Hükümet politikaları, hukuk sistemi, jeopolitik riskler.
• Makroekonomik göstergeler: Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH), büyüme oranları, üretim endeksleri, işsizlik oranı.
• Para politikası: Faiz oranları, enflasyon, döviz kurları, para arzı.

Örneğin Türkiye’ye yatırım yapmak isteyen yabancı bir fon, önce ülkenin büyüme hızına, enflasyon oranına, faiz seviyesine ve siyasi istikrara bakar. Eğer bu göstergeler güven vermiyorsa, Borsa İstanbul’daki potansiyel kârlı şirketler bile yatırım için cazip olmayabilir.

1.2. Sektör Analizi

Ülke analizinden sonra ikinci aşama sektör seçimidir. Çünkü hangi sektörün içinde yer aldığı, bir şirketin geleceğini doğrudan etkiler. Canlı ve büyüme potansiyeli yüksek sektörlerde faaliyet gösteren şirketler, zayıf sektörlerde yer alan şirketlere göre daha avantajlıdır.

Sektör analizi yapılırken şu unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır:

• Sektörün genel büyüme potansiyeli
• Üretim artışları ve talep durumu
• Rekabetin yoğunluğu
• Stratejik öneme sahip olup olmadığı
• Devlet teşvikleri veya kısıtlamaları

Örneğin teknoloji, enerji veya savunma sektörleri geleceğe dönük büyüme vadederken, doygunluğa ulaşmış ya da rekabetin çok sert olduğu sektörlerde getiriler sınırlı kalabilir.

1.3. Şirket Analizi

Ülke ve sektör analizinden sonra işin en detaylı kısmı olan şirket analizine gelinir. Bu aşamada, yatırım yapılacak şirketin finansal yapısı, kârlılığı, borçluluk durumu ve gelecekteki büyüme potansiyeli değerlendirilir.

Şirket analizi üç ana tablo üzerinden yapılır:

• Bilanço
• Gelir tablosu
• Nakit akım tablosu

Bu tablolar üzerinden çeşitli finansal oranlar (rasyolar) hesaplanır ve şirketin mali sağlığına dair yorum yapılır. Şimdi bu oranlara tek tek bakalım.

2. Finansal Oranlar (Rasyolar)

Finansal oranlar, yatırımcıya şirketin performansını ölçme ve kıyaslama imkânı verir. Tek başına bir sayının anlamı sınırlıdır; ancak sektör ortalamaları ve geçmiş dönem verileriyle karşılaştırıldığında değerli bilgiler ortaya çıkar.

Aşağıda, temel analizde en çok kullanılan 19 kritik oranı açıklıyoruz.

2.1. Likidite Oranları

Cari Oran: Dönen varlıkların kısa vadeli borçlara oranıdır. Şirketin kısa vadeli yükümlülüklerini karşılayabilme gücünü ölçer. Genel kabul, bu oranın 2 civarında olmasıdır. Ancak sektör ortalaması mutlaka dikkate alınmalıdır.

Likidite Oranı (Asit Test): Stoklar hariç dönen varlıkların kısa vadeli borçlara oranıdır. 1’in üzerinde olması arzu edilir.

2.2. Faaliyet Oranları

Alacak Devir Hızı: Net satışların ortalama alacaklara bölünmesiyle bulunur. Şirketin alacaklarını ne kadar hızlı tahsil ettiğini gösterir.

Stok Devir Hızı: Net satışların ortalama stoklara bölünmesiyle bulunur. Stokların ne kadar hızlı nakde dönüştüğünü gösterir.

Dönen Varlık Devir Hızı: Net satışların dönen varlıklara bölünmesiyle bulunur. Dönen varlıkların etkin kullanılıp kullanılmadığını gösterir.

2.3. Borçluluk Oranları

Borçluluk Oranı: Toplam borcun toplam aktiflere oranıdır. Borçların finansal yapıdaki ağırlığını gösterir. Türkiye gibi yüksek faiz ve enflasyon ortamlarında bu oran kritik öneme sahiptir.

Faiz Karşılama Oranı: Faaliyet kârının faiz giderlerine bölünmesiyle bulunur. Şirketin faiz yükümlülüklerini karşılama gücünü ölçer.

2.4. Kârlılık Oranları

Net Kâr Marjı: Net kârın satışlara oranıdır. Şirketin satışlardan ne kadar kâr elde ettiğini gösterir.

Aktif Karlılığı (ROA): Net kârın toplam aktiflere oranıdır. Şirketin varlıklarını ne kadar verimli kullandığını ortaya koyar.

Özsermaye Karlılığı (ROE): Net kârın özsermayeye oranıdır. Ortakların yatırımlarının ne kadar verimli olduğunu gösterir.

Hisse Başına Kâr (EPS): Net kârın hisse sayısına bölünmesiyle bulunur. Yatırımcı açısından önemli bir göstergedir.

Satışların Artış Oranı: Geçen yılın aynı dönemine göre satışlardaki yüzdesel artış.

Net Kâr Artış Oranı: Geçen yılın aynı dönemine göre net kâr artışı.

Özsermaye Artış Oranı: Özsermayedeki büyüme yüzdesi.

Finansman Giderleri / Net Satışlar: Satışların ne kadarının finansman giderlerine gittiğini gösterir.

Faaliyet Kârlılığı: Şirketin esas faaliyetlerinden elde ettiği kâr.

2.5. Değerleme Oranları

Fiyat/Kazanç Oranı (F/K): Hisse fiyatının hisse başına kâra bölünmesiyle bulunur. Hissenin pahalı mı ucuz mu olduğunu gösterir.

Piyasa Değeri/Defter Değeri (PD/DD): Hissenin piyasa değerinin defter değerine bölünmesiyle bulunur.

3. Temel Analizin Yatırımcıya Sağladığı Avantajlar

• Doğru hisse seçimini sağlar.
• Şirketin mali sağlığı hakkında güvenilir bilgi verir.
• Uzun vadeli yatırımlar için sağlam bir temel oluşturur.
• Sadece fiyat hareketlerine değil, şirketin gerçek değerine odaklanmayı sağlar.

4. Temel Analizde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

• Oranları değerlendirirken mutlaka sektör ortalaması ile kıyaslama yapılmalıdır.
• Nominal artışlarla yetinilmemeli, enflasyon etkisi mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
• Tek bir rasyo ile karar verilmemeli, birden fazla gösterge birlikte değerlendirilmelidir.
• Şirketin esas faaliyet kârı, sürdürülebilir büyüme için en önemli kriterdir.

5. Türkiye İçin Özel Yorumlar

Türkiye gibi yüksek enflasyon ve faiz ortamlarının yaşandığı ülkelerde, temel analizin bazı noktaları daha kritik hale gelir:

• Reel büyüme: Enflasyondan arındırılmış artışlara odaklanılmalıdır.
• Borç yapısı: Döviz cinsinden borçların seviyesi mutlaka incelenmelidir.
• Nakit akışı: Kârlılıkla nakit yaratma gücü arasındaki fark çok önemlidir.
• Sektör seçimi: Regülasyonlara ve devlet müdahalesine açık sektörlerde ekstra dikkat gerekir.

Sonuç

Temel analiz, yalnızca bir şirketin bilançosunu incelemek değil, ülke ekonomisini, sektörün gidişatını ve şirketin mali tablolarını bir bütün olarak değerlendirmektir.

Ülke riskini anlamadan, doğru sektörü seçmeden ve şirketin mali yapısını analiz etmeden yapılan yatırımlar, kısa vadeli kazanç getirse bile uzun vadede sürdürülebilir değildir.

Doğru yapılan bir temel analiz ise, yatırımcının riskini azaltır, fırsatlarını artırır ve onu uzun vadeli başarıya götürür.